Lời chúa

VĂN HÓA & GIA ĐÌNH

SÁCH báo GIÁO XỨ

HÌNH ẢNH SINH HOẠT

VIDEO

Tình Người liên kết - Phạm Bá Nha

Phạm Bá Nha

Tình Người liên kết

on người tồn tại là nhờ Tình Người. Xã hội bền vững là biết Liên Kết. Hai yếu tố quan trọng này phát xuất từ Thánh Kinh. Nhân loại áp dụng cho từng nơi cho phù hợp phong tục tập quán để sống còn.

Như Việt Nam, cha ông dặn con cháu, muốn sống chân chính:

- Đoàn kết gây sức mạnh. Chia rẽ thì chết.

- Một cây làm chẳng nên non,

ba cây chụm lại thành hòn núi cao.

- Thấy người hoạn nạn thì thương....

Lẽ sống đơn giản này bắt nguồn từ Thánh Kinh, qua gương ‘‘người Samarita nằm bên đường’’ (x. Lc 10, 29-37) hay ‘‘trả công cho nguời làm vườn nho’’ (x.Mt. 20, 1-16 )

Những sự kiện này do luật căn bản ‘‘bác ái yêu thương’’ (x.Mt.19, 19)

Hai luồng tư tưởng, ‘‘đạo đời’’ gặp nhau: Thánh Kinh rao truyền: Yêu thương nhau, vì anh em cùng cha trên trời (x. ). Thì luân lý Khổng giáo khuyên: Anh em bốn bể một nhà. (Tứ hải giai huynh đệ). Căn bản giáo thuyết Phật giáo, là : từ bi, thương xót mọi người. Chính vì thế văn minh nhân loại cùng hưởng chung, loại bỏ chế độ nô lệ. Để cùng nhau xây dựng hòa bình chung. Hay mọi người liên kết qua tương thân tương ái (x. Rm 13, 8)

Luật con Người không qua khỏi luật Thiên Chúa

Thánh Kinh gắn liền với kinh nghiệm trải rộng trong đời sống bình dân VN. Con đường từ tập tục tạo ra tín ngưỡng, rồi dần dần đem ý thức kết thành giáo lý để tín ngưỡng.

- Một người bị cướp, lại bị trọng thương nằm vệ đường, khách qua đường không ai thèm ngó ngàng. Chỉ có người Samari chạnh lòng thương đến băng bó vết thương đem vào quán, nhờ chăm sóc. (x. Lc 10, 29-37)

- Trả công đồng đều, một đồng, cho những người làm vườn nho, đến làm từ sáng, trưa hay chiều. (x. Mt 20, 1-16)

- Phục vụ nhau như Chúa truyền: Ai muốn làm đầu anh em thì phải làm đầy tớ anh em. .. con người đến không phải được người ta phục vụ, nhưng để phục vụ (Mt 20, 27-28)

Con người sống liên kết cộng Đoàn

Lịch sử văn minh xã hội là đoàn kết đấu tranh. Người bình dân không triết lý, lập trường suy tư phát xuất từ sinh hoạt xã hội.

Dân VN thực hành Thánh Kinh ‘‘phải đổ mồ hôi trán mới có cái mà ăn’’. Tự mình làm ra của cải. Không ỷ vào ai. Dù trải qua hai sương một nắng ba chìm bảy nổi, chín lênh đênh, cũng sẽ thành công, kết quả tốt đẹp: Có công mài sắt có ngày nên kim.

Họ bảo nhau trong việc đồng áng: Cày sâu cuốc bẫm, cấy thưa hơn bừa kỹ.

Tranh đấu để đoàn kết. Dân làng nhủ nhau:

Muốn cho có đó cùng đây

Sơn lâm há dễ một cây nên rừng

Hay:

Một cây làm chẳng nên non.

Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.

Ý nghĩa hay Thánh Kinh tính, hàm chứa trong ca dao VN

- Bầu ơi thương lấy bí cùng

Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn

Nhiễu điều phủ lấy giá gương

Người trong một nước phải thương nhau cùng-

- Chị ngã em nâng

- Tay đứt ruột sót

Tu đâu cho bằng tu nhà

Thờ cha kính mẹ ấy là chân tu.

Có cha có mẹ thì hơn

Không cha không mẹ như đờn đứt dây

Đạo yêu thương bỏ tư lợi lo công ích. Bỏ ích kỷ sống rộng lượng quảng đại hơn.

Khôn ngoan đá đáp người ngoài

Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau

Trích đoạn trong ‘‘Gió Đầu Mùa’’ (1937) của Thạch Lam (1910-1942) nói về anh em trong nhà, gắn bó với nhau từng miếng cơm manh áo:

Sơn cũng thấy lạnh, vội vơ lấy cái chăn trùm lên đầu rồi cất tiếng gọi chị. Mẹ Sơn nghe thấy, đặt chén nước chè xuống, bảo chị Lan:

- Con vào buồng lấy thúng áo ra mặc cho em, đi

Rồi quay ra bảo Sơn:

- Con sang đây mà ngồi cho ấm. Bước khéo để cho em bé ngủẨ

Sơn kéo chăn lên đắp cho em, rồi co ro đứng dậy sang phản bên này.

Chị Lan từ trong buồng đi ra, khệ nệ ôm cái thúng quần áo đặt trên đầu phản. Mẹ Sơn lật cái vỉ buồm lục đống quần áo rét. Sơn nhận ra cùng những áo Sơn đã mặc năm ngoái, năm kia... Sơn cầm giơ những chi%c áo lên, thấy mát lạnh cả tay. Từ bộ quần áo thoảng ra hơi mốc của vải gấp từ lâu trong hòm. Làm Sơn nhớ lại những buổi đầu mùa rét từ bao giờ, lâu lắm, ngày Sơn còn nhỏ.

Mẹ Sơn giơ lên một cái áo cánh bông đã cũ nhưng còn lành lạnh, nói:

Đây là chiếc áo của cô Duyên đây

Duyên là đứa em gái bé của Sơn, chết từ năm lên bốn tuổi. Mẹ Sơn nhắc đến làm Sơn nhớ em, cảm động và thương em quá. Vú già đã nuôi Duyên từ lúc mới đẻ, với lấy áo lật qua lật lại ngắm nhìn, tay mân mê các đường chỉ:

Giá bây giờ em nó còn cũng chả mặc được

Mẹ Sơn yên lặng không nói gì. Nhưng đến lúc vời Sơn lại gần mặc áo. Sơn thấy mẹ rơm rớm nước mắt.

Nhà văn Hồ Biểu Chánh (Gò Công, 1884-1958) viết trong ‘‘Cha Con Nghĩa Nặng’’ (1929) tả về gia đình thôn quê. Chồng là Trần văn Sử thật thà, hiền lành. Vợ trai lơ, lẻo mép. Hai vợ chồng có 3 con: Tý, Duyên và Sung. Vợ Sử gian díu với một lính canh trong hội đồng, tên Sửu. Ai cũng biết. Chuyện đến tai Sử...

Hồ Biểu Chánh tả về chiều ở đồng ruộng:

- Một bữa nọ, nhằm tiết tháng bảy. Trời mưa lu ầm, lu ỳ. Ngoài đồng nông phu làm lăng xăng, người thì lo phát cỏ, kẻ thì lo trục đất. Mấy đám mạ gió thổi lộn sóng vàng vàng; trong hào ấn, trái già cuốn đỏ đỏ (Nhà Văn Hiện Đại. Q 2, tr.364)

- Mặt trời chưa lặn, ếch uệch cạc kêu vang mé hào, trâu na nần đi lần về xóm. Lúa cấy đã giáp đồng hết rồi, đám nào chưa bén thì coi như vàng phè, đám nào đã nở thì coi như xanh mướt. (Sđd, tr. 365)

Đem bác ái chứng minh dân tộc tính.

Dân Việt lấy tình thương làm căn bản sống:

- Trên đồng cạn dưới đồng sâu

Chồng cày vợ cấy con trâu đi bừa.

- Cây xanh thì lá cũng xanh

Cha mẹ hiền lành để đức cho con

Mừng cây rồi lại mừng cành

Cây đức lắm chồi, người đức lắm con

Ba vuông sánh với bảy tròn

Đời cha vinh hiển, đời con sang giầu

Đạo thánh hiền xử thế ai giữ được sẽ là người tốt xứng đáng hiền nhân quân tử. Liêm chính thanh bạch là nền tảng, cai trị dân.

Như chuyện kể về viên quan thanh bạch:

Dương Chấn được bổ làm thái thú Đông Lai. Lúc đi phó nhậm ở Xương ấp gặp quan huyện Vương Mật, nhờ Dương Chấn mà được tiến chức. Chờ đêm tối, quan huyện mới đem vàng bạc vào tạ ơn và cố nài xin nhận:

-Bây giờ đêm khuya, không ai biết.

Dương Chấn đáp:

- Trời, đất, ông và tôi biết...

Vương Mật xấu hổ, lùi ra.

(Hậu Hán thư. Cổ Học Tinh Hoa)

Quả vậy, đúng là ‘‘tôn giáo đi vào cuộc đời’’. Hay ‘‘tôn giáo đến với xã hội’’

Dòng thơ mang dấu ấn Thánh Kinh.

Đọc lại những tác phẩm thơ, người ta thấy rải rác hay nói tư tưởng tác giả giông giống trong Thánh Kinh.

Nguyễn Du (Hà Tĩnh, 1765-1820) đã phác họa Thúy Kiều có đủ mọi yếu tố sống hạnh phúc trong xã hội: thông minh học thức, nhạy cảm, xinh đẹp đến siêu phàm, giỏi đàn hát, thêu thùa may vá, sắc sảo trong ứng xử giao tiếp, chuyên cần, chung thủy...mẫu mực trong gia đình trung dung. Nhân vật trọn hảo, nhưng phải tẩy hết mới đạt hạnh phúc. Nàng phải trả giá cho phẩm giá của mình.

Làn thu thủy nét xuân sơn

Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh

Một hai nghiêng nước nghiên thành

Sắc đành đòi một, tài đành họa hai

Thông minh vốn sẵn tính Trời

Pha nghề thi họa, đủ mùi ca ngâm (25-30)

Chữ hiếu đánh giá người con là Kiều.. Nhớ nhà

Bên trời góc bể bơ vơ

Tấm son gột rửa bao giờ cho phai

Xót người tựa cửa hôm mai

Quạt nồng ấp lạnh, những ai đó giờ.

Sân lai cách mấy nắng mưa

Có khi gốc tử đã vừa người ôm

Buồn trông cửa bể chiều hôm

Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa.

Buồn trông ngọn nước mới sa.

Hoa trôi man mác biết là về đâu

Buồn trông nội cỏ rầu rầu

Chân mây đạp đất một màu xanh xanh

Buồn trông gió cuốn mặt duềnh

ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi

(c. 1041-1055).

Lúc nào tác giả lấy nhân vật chính thay cho mình mang tâm trạng báo đền: đền ơn Tạo hóa, ơn cha mẹ, non nước cho xứng danh con người trong trời đất và cõi nhân sinh:

-Trên vì Nước dưới vì Nhà

Một là đắc hiếu hay là đắc trung (c. 2483-84)

- Để lời thệ hải minh sơn

Làm con trước phải đền ơn sinh thành

(c. 603-604)

Vẻ chi một mảnh hồng nhan

Tóc tơ chưa chút đền ơn sinh thành

(669-670)

-Nợ tình chưa trả cho ai

Khối tình mang xuống thuyền đài chưa tan

(745-546)

- Hồn con mang nặng lời thề

Nát thân bồ liễu đền ghì trúc mai

(745-746)

Trong Kiều, linh hồn được thoát lạc, siêu giác, đầy linh cảm do nội tâm;

- Thiện căn ở tại lòng ta

Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài

(3251-52)

-Thác là thể phách, còn là tinh anh

- Tu là cõi phúc, tình là dây oan.

Nhà thơ công giáo Hàn Mặc Tử (1912-1940) biết mình mắc bệnh cùi không chữa nổi, đã để lại cho mẹ, anh em và bạn bè một nhắn nhủ: giữ ‘‘tâm hồn thanh khiết’’ và sống bằng ‘‘tình thương cao cả’’, nhất là luôn được tràn ơn ‘‘thánh đức, can đảm và hạnh phúc’’ trước mặt Chúa. Trong lúc tẩm liệm, các sơ tìm thấy trong túi áo của nhà thơ mảnh giấy nhàu, viết bằng tiếng Pháp:

Hỡi Thiên Thần ở trên Trời

Thiên Thần của Thiên Chúa

Thiên Thần của Hòa Bình và Hoan Lạc

hãy đem đến cho tôi một tràng hoa.

Tôi muốn tắm mình trong hào quang và tình thương cao cả

Bởi vì ở chốn hạ giới này,

những phép linh dị của Chúa khiến mọi người phải im lặng

say sưa chiêm ngưỡng cái công nghiệp huyền diệu của Đấng Tối Cao...

Hỡi Thiên Thần ở trên Trời

Thiên Thần của Thiên Chúa

Thiên Thần của Hòa Bình và Hoan Lạc

hãy tung lên không gian những cánh hồng và những đóa sen

những khúc hát du dương và những trầm hương thơm ngát

và hãy rót đầy thánh đức,

can đảm cùng hạnh phúc

xuống giữa các nô tỳ của Chúa.

Đêm thứ tư, 24.10.1940

Phanxicô Trí (Deo gratias, tạ ơn Chúa)

(Báo Emmau. Nhóm Trẻ GXVN Paris, Nov. 1990, tr.44)

Ngoài ca dao và văn chương, người VN còn những tục lệ thói quen lâu đời mà chúng ta vẫn giữ...nó gắn liền với đời sống, như kim chỉ nam cho cuộc sống. Tập quán hay tục lệ dần dần rở thành luật sống. Phép vua thua lệ làng. Kỷ luật trong tổ chức cần giữ để phát triển.

Yêu tổ quốc, nơi sinh trưởng và lớn lên. Đó là bổn phận người dân

Nước non nặng một lời thề

Nước đi đi mải cũng về cùng non

Nhớ lời nguyện ước thề non

Nước đi chưa lại, non còn đứng không

Non cao những ngóng cùng trông

Suối tuôn giòng lệ chờ mong tháng ngày

(Tản Đà)

Thi sỹ Nguyễn Khắc Hiếu Tản Đà chú trọng tới đời sống, hội họp, ăn uống chung ;

Đồ ăn ngon, giờ ăn không ngon, chỗ ngồi ăn không ngon, không được người ăn cho ngon, không ngon.

Giờ ăn ngon, đồ ăn không ngon, chỗ ngồi ăn không ngon, không được người cùng ăn cho ngon, không ngon.

Chỗ ngồi ăn ngon, đồ ăn không ngon, giờ ăn không ngon, người cùng ăn cho ngon, không ngon.

Được người cùng ăn cho ngon, đồ ăn không ngon, giờ ăn không ngon, chỗ ngồi không ngon, không ngon.

Muốn cho quốc gia giầu, dân mạnh, phải tôn trọng công ích. Từng người dân giữ gìn tài nguyên. Làm việc tận tâm. Và giữ lịch sự, tỏ ra người có giáo dụcvà tư cách

Vua Louis XIV của Pháp có tư cách khiến dân kính trọng và qúi mến. Một hôm, công tước Bourgeon còn trẻ đẹp cùng ngồi ăn với vua, bên cạnh có một sỹ quan xấu trai, phế binh. Bà buông lời chế riễu. Vua lớn tiếng: Thưa bà, tôi cho ông là người đáng qúi trong nước. Vì ông can đảm và anh hùng.

* * *

Trình bầy như trên, đạo Công Giáo phù hợp với tín ngưỡng dân tộc và dân gian VN:Tình người liên kết tạo người công dân tốt. Dù Công Giáo (8%) hay không, đều là người VN. Có khí phách và căn tính như nhau.

Quyền tự do tôn giáo là tối thượng. Tín ngưỡng quí hơn tài sản nào khác. Vì nó liên quan đến số phận đời đời mỗi người. Khi chết tài sản để lại tất cả, chỉ mang theo tín ngưỡng về đời sau. Như Kinh Thánh ghi rõ:

- Trước hết hãy tìm kiếm Nước Trời

(x. Mt 6, 20)

- Mọi sự đều là phù vân (veritas est veritas)

(x. Gv 1, 2-11; 2, 21-23)

- Một thời để chào đời, một thời để lìa thế

(Gv. 3, 2)

- Con người từ bùn đất mà ra,

sẽ trở về bụi tro (x.St. 2, 7)

- Tôi vững tin được Chúa ân thưởng trong đất dành cho kẻ sống (Tv 26,13)

Trùng hợp, tiền nhân VN quan niệm:

- Sống chơi trần thế thác về âm ty (ca dao)

- Con gái bỏ chồng theo trai