Lời chúa

VĂN HÓA & GIA ĐÌNH

SÁCH báo GIÁO XỨ

HÌNH ẢNH SINH HOẠT

VIDEO

Tết con trâu : nói chuyện trâu với các bạn trẻ - Nguyễn Hữu Tấn Đức

Tết con trâu

nói chuyện trâu với các bạn trẻ

Trong tiếng Việt có một chữ gắn liền với con trâu là chữ ‘chăn’, coi như số phận của con vật kềng càng này là luôn ngoan ngoãn theo người chăn dắt. Việc này chẳng cần phải là một người nhà nông vạm vỡ, một đứa trẻ 10-12 tuổi, thường là con trai, nhưng không nhất thiết, cũng làm được. Mà sẵn sàng làm như một trò chơi, thậm chí một niềm vui.

Tại sao lại phải chăn ? Con trâu là loài gặm cỏ, lại có tật đi lung tung, chỗ nào cỏ mọc là tới, bất kể đồng ruộng của ai, phá ruộng láng giềng thì chủ phải đền, không kể đi lạc thì cả nhà, cả làng phải mất công tìm kiếm, có khi mất trâu luôn. Vì thế phải chăn trâu là vậy, coi như việc ‘baby’ – à xin lỗi ! ‘buffalo - sitting’ vậy. Người Việt ta yêu quý con vật hiền lành này hơn con vật nào khác. Ngoài một dụng cụ lao động không thể không có, nó còn là người bạn trung thực và dễ thương trong tâm thức người nông dân.

Tôi viết tặng bài ngắn ngủi này cho các em, các cháu gốc Việt sinh ở nước ngoài, có lẽ chưa bao giờ thấy một con trâu, nói chi đến cái thú vui, cái hạnh phúc, cỡi lên lưng con trâu…. Hôm nay ngày Tết con Trâu, sau một chu kỳ 12 năm vắng mặt, mời các bạn trẻ cùng tôi ngâm nga vài câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ (tiếng Pháp gọi là comptines, dictons et proverbes) để cùng nhau thưởng thức một thú vui đã từng làm rung động bao thế hệ thiếu niên Việt Nam qua những thời đã qua...

Trước hết là bài “Chăn trâu” trong quyển Quốc văn giáo khoa thư, lớp Dự bị (manuel de lecture classe CP) dùng cho các trường Tiểu học Việt Nam mà các ông bà của các cháu đã từng học trước 1950-60. Mời các cháu đọc to (à haute voix), để cha mẹ, ông bà nghe và sửa cách phát âm nếu cần.

Ai bảo chăn trâu là khổ?

– Không, chăn trâu sướng lắm chứ!

Đầu đội nón mê như lọng che.

Tay cầm cành tre như roi ngựa,

Ngất nghểu ngồi trên mình trâu,

Tai nghe chim hót trong vòm cây,

Mắt trông bướm lượn trên đám cỏ.

Trong khoảng trời xanh, lá biếc,

Tôi với con trâu thảnh thơi vui thú,

Tưởng không có gì sung sướng cho bằng.

Đọc xong, hỏi cha mẹ hoặc tra từ điển internet, những từ không hiểu, như: nón mê, lọng, ngất nghểu…

Bài văn ngắn gọn không quá 70 chữ này kèm theo một bức tranh minh hoạ xinh xắn vẽ một em bé đội nón ngồi trên lưng trâu ngoài cánh đồng có khóm tre vươn cao và đàn chim bay lượn trên không… Ôi những bức tranh vẽ thô sơ, ngây ngô, của bộ sách sờn gáy Quốc Văn Giáo Khoa Thư… đã để lại những ấn tượng sâu sắc cho nhiều thế hệ học sinh thuở ấy, nay đã bước vào lứa tuổi 70-80+…

Các em, các cháu hãy tưởng tượng thời ấy… ba má, ông bà các cháu ít người có được chiếc xe đạp để chạy lông bông, hoặc biết đến cái máy điện tính hay cái điện thoại thông minh để ngồi chơi game hằng giờ đến mụ cả người! Con trâu là cái thú chơi lành mạnh của ông bà các em thời đó…

Và cũng không loài vật nào xứng đáng được tặng những lời ca thân ái và yêu thương thế này :

"Trâu ơi ta bảo trâu này

Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta

Cấy cày vốn nghiệp nông gia

Ta đây trâu đó ai mà quản công

Khi nào cây lúa còn bông

Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn."

Trong các giống gia súc của người Việt chỉ có loài trâu mới nhận được tình cảm trân trọng như vậy, nó là bạn của nhà nông, xếp ngang địa vị với con người trong công việc làm ăn:

"Trên đồng cạn, dưới đồng sâu

Chồng cày, vợ cấy, con trâu đi bừa".

Hai câu cuối thật dễ thương làm sao trong cách chia viêc (division du travail) vừa khoa học vừa tân thờì, lại bình đẳng giữa người và vật, coi như con trâu là thành phần mật thiết của gia đình.

Ngoài những bài đọc loại này, một số ca dao tục ngữ chung quanh con trâu đã gieo vào tâm thức trẻ em Việt Nam thời ấy một tình yêu quê hương đậm đà, một tình thương người đồng loại chân chất. Đây là kho tàng chất chứa đầy sự khôn ngoan (sagesse) và sự thông minh (intelligence) của ông bà tổ tiên ta truyền lại cho con cháu đời này qua đời khác... Tôi có cái diễm phúc được thừa hưởng cái di sản quý báu này trong xương tủy (ADN), ngày Tết xin chia sẻ với các cháu các em cho vui. Trong cái rừng ca dao tục ngữ của văn hoá phong phú Việt Nam, tôi chọn năm câu này (mỗi câu kèm một câu phỏng dịch tiếng Pháp, nếu cần các cháu hỏi thêm ba mẹ) :

· Trâu cột ghét trâu ăn (buffle ligoté déteste buffle qui mange) : ý nói tánh ganh tị là xấu ;

· Trâu chậm uống nước đục (buffle lent boit l’eau trouble) : kẻ lười biếng hay bị thua thiệt ;

· Trâu bò húc nhau ruồi muỗi chết (quand buffles et bœufs se cognent, mouches et moustiques meurent) : sự xung đột giữa các cường quốc chỉ làm khổ những nước nhỏ yếu, một điều từng xảy ra trong các cuộc chiến tranh thế kỷ XX ;

· Gái mười bảy bẻ gãy sừng trâu (fille de 17 ans peut briser les cornes d’un buffle) : giữa tuổi ‘ado’ và trưởng thành con gái hay có một sức mạnh phi thường [chú ý cái vần (rime) bảy và gãy tăng thêm sức mạnh của câu ca dao] ;

Và sau cùng, theo tôi một trong những câu tục ngữ đẹp nhất vinh danh con trâu và đồng thời một lời căn dặn cảnh giác... ông/bà chủ của nó:

· Trâu chết để da, người ta chết để tiếng (à sa mort le buffle laisse sa peau, l’humain laisse son nom) : bộ da là món ‘quà’ quý nhất con trâu để lại khi chết, cũng như tên tuổi, tiếng tăm (tốt/xấu) con người để lại cho đời [cũng xin chú ý ở đây vần da và ta].

Thay lời tạm kết, tôi xin phép khuyên các em các cháu nên học thuộc lòng hai bài thơ và mấy câu ca dao trên về con trâu, để đêm Giao thừa và ngày Tết kính cẩn đọc mừng tuổi ông bà cha mẹ, tôi tưởng các vị sẽ « không có gì sung sướng cho bằng ».

Nguyễn Hữu Tấn-Đức

TB. Kể chuyện chăn trâu trong lịch sử Việt Nam, không thể không nhắc tới cậu bé quê tên Đinh Bộ Lĩnh (thế kỷ thứ X), hồi nhỏ chăn trâu cắt cỏ với trẻ con trong làng, lớn lên ra tay dẹp loạn 12 sứ quân, khai mở triều đại nhà Đinh, xưng tên Đinh Tiên Hoàng là Hoàng đế đầu tiên của nước Đại Cồ Việt, khẳng định nước Nam độc lập hoàn toàn với phương Bắc (Trung Hoa). Cùng các em các cháu các bạn họ ĐINH, chúng ta hãy hãnh diện vinh danh ông tổ chăn trâu này !