Lời chúa

VĂN HÓA & GIA ĐÌNH

SÁCH báo GIÁO XỨ

HÌNH ẢNH SINH HOẠT

VIDEO

Nghệ sĩ Trúc Tiên : Đờn Ca Tài Tử - Lê Đình Thông

LTS : Qua bài viết của LS Lê Đình Thông, xin được giới thiệu cùng quý độc giả một gương mặt nổi bật của Giáo xứ VN Paris, cô không chỉ là người hướng dẫn nhiều chương trình văn nghệ của Giáo Xứ, mà còn là Ủy viên Văn Hoá trong Hội Đồng Mục Vụ của Giáo Xứ Việt Nam Paris trong nhiều năm cho đến nay.

Nghệ sĩ Trúc Tiên : Đờn Ca Tài Tử

úc sinh thời, giáo sư Trần Văn Khê từng thổ lộ : “Trong khi tôi nói về âm nhạc dân tộc, những cặp mắt học trò của tôi sáng trưng lên. Họ làm được những điều tôi nói. Điều đó có nghĩa là tre chưa tàn mà măng đã mọc. Thật là một điều may mắn”.

Với tiếng ‘‘Dạ’’ thân thương, nghệ sĩ Trúc Tiên đã đáp lại tâm nguyện của giáo sư Khê và các bậc lão thành trong lãnh vực âm nhạc dân tộc. Tiếng ‘‘dạ’’ này đã định hướng phương trời miền nam cũng như tuổi đời của nghệ sĩ. Trúc Tiên muốn gửi gấm tâm sự của mình trong mấy câu thơ :

Đàn ca Tài tử trăm năm lẻ

Tiền nhân mở lối kẻ sau mong

Đường tơ êm ái chung lòng

Quốc hồn hậu bối thanh đồng âm vang.

Trong bài phỏng vấn đăng trên nhật báo Người Việt xuất bản tại Hoa Kỳ, nhà báo Từ Nguyên viết : ‘‘Mặc dù Trúc Tiên sống ở Pháp nhiều năm hơn ở Việt Nam nhưng không bao giờ quên nguồn gốc của mình. Dạ, theo nghĩa Hán-Việt còn là đêm. Hồi xưa các cụ, sau ngày làm việc ruộng đồng vất vả, chiều tối mới quây quần bên nhau ôm đàn hò hát, nhất là những đêm trăng.’’

Sự diễn ý nói trên thật đúng với ghi nhận của học giả Vương Hồng Sển: ‘‘Họ (những tài tử) thường tụ họp vừa tập ca cho vui, vừa trau giồi nghệ thuật...rồi mỗi khi có đám tang, vào lúc canh khuya...họ cũng hòa đờn, tập dượt ca cho đúng nhịp, để đánh cơn buồn ngủ. Sau thành thói tục, mỗi dịp "quan - hôn - tang - tế" (chủ nhà) đều có mời họ cho rôm đám. (Vương Hồng Sển, Hồi ký 50 năm mê hát, Nhà Xuất bản Trẻ, 2010, tr. 25)

Mỗi nhóm Đờn ca Tài tử có một tên riêng, phát xuất từ địa lý. Vào đầu thế kỷ XX có hai nhóm Đờn ca Tài tử :

- Nhóm Đờn ca Tài tử miền Tây Nam bộ gồm Bầu An, Tống Hữu Định, Phạm Đăng Đàn v.v.

- Nhóm Tài tử Saigon có Nguyễn Tiên Phong, Nguyễn Tùng Bá.

Theo đúng truyền thống vừa kể, sau hơn một thế kỷ, nữ nghệ sĩ Trúc Tiên vừa hình thành Đờn ca Tài tử Paris.

Trúc Tiên không chỉ ‘‘đờn ca’’, mà có công tìm hiểu lịch sử bộ môn này đến tận nguồn cội. Nữ nghệ sĩ trích dẫn công trình nghiên cứu của Võ Tất Hưng và Nhị Tấn, theo đó, vào năm 1885, ‘‘sau cuộc binh biến kinh thành Huế, vua Hàm Nghi xuất bôn ra chiếu Cần Vương, một số nhạc quan và nhạc công của triều đình xuôi nam lánh nạn, sinh sống và hành nghề dạy nhạc, thâu nhận học trò. Vốn sẵn có trình độ học vấn, hiểu biết tinh hoa nền âm nhạc ngũ cung đông phương, các nhạc quan nói trên đã ra công cải biên những bài bản ca nhạc Huế nói chung, Nhã Nhạc Cung Đình nói riêng, và đồng thời sáng tác một số bài bản mà âm thanh và ngôn ngữgiản dịthích hợp với cư dân vùng đất mới, tạo thành một thể“Nhạc Tài Tử” thính phòng.’’

Đoạn văn trích dẫn đưa ra một số đặc điểm của Đờn ca Tài tử :

- Thể loại âm nhạc này phát xuất từ triều đình Huế. Các nhạc quan và nhạc công xuôi nam lánh nạn đã hình thành Đờn Ca Tài tử.

- Nội dung Đờn ca Tài tử gồm các bản cổ ca đất Thần kinh, được cải biên, và thêm nhiều sáng tác mới, sử dụng ngôn ngữ miền Nam.

Chính nhờ chiều dày lịch sử cũng như giá trị văn hóa của Đờn ca Tài tử, vào năm 2014, Tổ chức Giáo dục, Khoa học, Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO) đã công nhận bộ môn nghệ thuật này là di sản văn hóa phi vật thể (patrimoine culturel immatériel) của nhân loại.

Hai sự việc này đồng thời giải thích Đờn Ca Tài Tử Paris. Việc tiếp nối truyền thống âm nhạc Nam bộ thể hiện sự gắn bó với sông rạch miền Nam qua câu hò tiếng hát. Theo bước chân các nhạc quan tiền bối, Trúc Tiên nỗ lực cải biên Đờn Ca Tài Tử để bộ môn này có chỗ đứng vững vàng trong cộng đồng người Việt ở hải ngoại.

Đờn ca Tài tử đòi hỏi các nghệ sĩ phải thật điêu luyện. Tài (才) : giỏi ; Tử (仔) : gánh vác. Việc các nhạc quan mệnh danh bộ môn nghệ thuật này là tài tử muốn nói khả năng tài giỏi, chuyên nghiệp của các nghệ sĩ dấn thân vào Đờn ca Tài tử.

Nữ nghệ sĩ Trúc Tiên giải thích sự khác biệt giữa đờn ca tài tử và cải lương như sau : ‘‘Dù Cải Lương được bắt nguồn từ Đàn Ca Tài Tử nhưng có lẽ khác nhau ở không gian nghệ thuật hay môi trường diễn xướng. Đàn Ca Tài Tử, một thể nhạc thính phòng, người đàn người hát đều được xem là “tài tử” như nhau, không phân chánh phụ, và thường tấu trọn nhạc phẩm. Trong khi đó, các vở Cải Lương là tuồng diễn trên sân khấu. Diễn để xem là chánh cho nên “đào”,“kép” là nhân vật nổi, đàn hát không quan trọng bằng.’’

Một nhạc sĩ Đàn CaTài Tử tâm sự : « Cùng một điệu, đàn cho tài tử giai nhân hát khác với đàn cho đào kép hát trên sân khấu Cải Lương. Với Đàn Ca Tài Tử, mỗi “tài tử” đàn và hát giữ đúng nhịp đúng hơi của lòng bài ca, không ai theo ai, đợi ai. Ngược lại, đàn cho “đào kép”Cải Lương hát, thì các “nghệ nhân”(thầy đàn) phải để ý lúc vô ra nhanh chậm của đào kép mà lấy nhịp, vì bộ môn nầy thì “đàn phải theo hát”, người hát không những hát không mà còn phải diễn, và diễn là chánh’’.

Nữ nghệ sĩ Trúc Tiên tâm sự :

Vấn vương giai điệu thâm tình

Tri âm tri kỉ biết mình với ta

Cống xang xự líu mặn mà

Quê người trăm giọt xót xa ta mình.

Giọt xót xa được cô đọng thành 10 bản Đờn Ca Tài Tử, giới thiệu trong CD Trúc Tiên : Dạ, gồm có :

- Long ngâm - Nam Quốc Sơn Hà

- Phụng cầu - Tứ Hải Thọ Tiễn

- Tứ đại oán - Khúc Nhạc Uyên Ương

- Sương chiều/Tú anh - Mối Tình Cô Tô

- Xàng xê - Quan Âm Thị Kính

- Nam xuân - Vân Tiên Cứu Nguyệt Nga