Đức Thánh Cha Phanxicô và chuyến công du đầu năm 2023 - Công Bình

ức Thánh Cha Phanxicô đã mở đầu chuyến công du nước ngoài của năm 2023 để thăm chính thức hai nước trên lục địa Châu Phi là : Cộng Hoà Dân Chủ Congo (RDC) và Nam Sudan.

A. Cộng Hoà Dân Chủ Congo (RDC : République Démocratique du Congo)

Chuyến đi ban đầu được dự kiến ​​vào tháng 7 năm 2022, nhưng bị hoãn lại do tình trạng sức khỏe của ngài lúc bấy giờ không cho phép. Và cuối cùng, sau những tháng ngày chờ mong, đất nước RDC đã được vinh dự đón tiếp một vị Giáo Hoàng thêm một lần nữa, và đây là lần thứ năm Đức Thánh Cha Phanxicô đến Châu Phi và là chuyến công du thứ 40 trong triều đại Giáo Hoàng của ngài trên toàn thế giới.

Chiếc Airbus A359 của hãng ITA Airways đã cất cánh từ sân bay Roma Fiumicino lúc 8g29 sáng. Trong 6 giờ 4 phút của chuyến bay, chuyên cơ chở ĐTC đã bay qua Ý, Tunisia, Algeria, Niger, Chad, Cộng hòa Trung Phi, Cameroon, Cộng hòa Congo và cuối cùng hạ cánh lúc 2g33 chiều ngày 31 tháng 1 năm 2023 tại sân bay N'Djli ở Kinshasa thuộc Cộng hòa Dân chủ Congo.

ĐTC đã được Thủ tướng của RDC đón tiếp tại sân bay, sau một cuộc phỏng vấn ngắn trong phòng chờ VIP của sân bay, chiếc Papamobile đã đưa ngài đến dinh Quốc gia ‘‘Palais de la Nation’’, nơi Tổng thống Félix Tshisekedi đang chờ đón tiếp ngài .

Trên đường vào thành phố, dân chúng và giáo dân đã tưng bừng giơ tay và giăng biểu ngữ chào đón ngài rất đông đảo, y như lần họ đã từng đón tiếp Đức Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô đệ nhị năm 1985, lúc đó còn được gọi là Zaire (1977-1996) mà sau này, từ 1997, mới đổi lại thành Cộng hòa Dân chủ Congo.

Nằm ở trung tâm châu Phi, Cộng hòa Dân chủ Congo (RDC) là quốc gia có diện tích lớn thứ hai trên lục địa (2.345.000 km2), sau Algeria. Thủ đô là Kinshasa, mà theo thống kê năm 2022, có gần 15 triệu dân, là nơi sẽ diễn ra mọi hoạt động trong chuyến viếng thăm của ĐTC Phanxicô.

Là một nước nói tiếng Pháp trong khối Pháp ngữ, RDC chủ yếu theo Thiên Chúa giáo với sự hiện diện rất mạnh mẽ của người Công giáo, nên đấng kế vị Thánh Phêrô đã đến với tư cách là một vị mục tử để củng cố niềm tin và mang lại cho các tín hữu sự gần gũi của một người cha.

RDC có 48 giáo phận, 6 giáo tỉnh và 62 giám mục. Theo số liệu từ Văn phòng Thống kê Trung ương của Giáo hội Công giáo, tính đến ngày 31 tháng 12 năm 2021, Giáo hội Công giáo có 1.637 giáo xứ, 4.216 linh mục triều, 1.946 linh mục dòng, 1.317 tu sĩ không phải là linh mục và 10.525 người đã tuyên khấn. Giáo hội Cộng hòa Dân chủ Congo cũng đã có hai chân phước : Anuarite Nengapeta, được phong chân phước bởi Đức Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô đệ nhị vào ngày 15 tháng 8 năm 1985 tại Kinshasa và Isidore Bakanja, được phong chân phước cũng bởi Đức Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô đệ nhị tại Roma, vào ngày 24 tháng 4 năm 1994. Hai tôi tớ Chúa khác đang được tiến hành án phong chân phước là : nguyên Tổng Giám mục Bukavu và Đức ông Christophe Munzihirwa, SJ.

Trong số 100 triệu người Congo có 49 %  là người Công giáo, nhưng với số lượng lớn và sự nhiệt thành được quan sát thấy trong ngày chào đón  chứng tỏ rằng ĐGH Phanxicô không chỉ được chào đón bởi người Công giáo hay Kitô hữu, mà còn bởi các tín đồ của các tôn giáo khác. Các vị lãnh đạo của Giáo hội Tin lành và của cộng đồng Hồi giáo đã kêu gọi các tín hữu của họ “hãy dành cho Đức Giáo hoàng một sự chào đón nồng nhiệt nhất”. Vì vậy, được tất cả người dân Congo chờ đợi, ĐGH Phanxicô đã là khách mời của toàn bộ quốc gia Congo, những người mong muốn có được một sự hòa giải và hòa bình chân chính.

Trước đây, đất nước này đã hai lần được Giáo hoàng đến thăm. Đức Gioan Phaolô II đã đến đó vào năm 1980 và 1985. Nhưng chuyến tông du lần này của ĐGH Phanxicô được chú ý nhiều hơn nhờ sự phát triển của công nghệ thông tin, đặc biệt là các mạng xã hội, nhưng cũng vì bối cảnh chính trị xã hội của đất nước với nền văn hóa khá là đa dạng này.

Chuyến công du : Mục vụ và Ý nghĩa xã hội

·        Mục vụ

Chủ đề chuyến viếng thăm của Đức Thánh Cha nhắc lại giáo huấn gần đây của ĐTC cũng như  ước vọng nơi người dân Congo : “Tất cả được hòa giải trong Chúa Giêsu Kitô.”

Thông điệp ‘Fratelli tutti’ của ngài về tình huynh đệ và tình bạn trong xã hội, được xuất bản vào năm 2020, mời gọi một tình yêu vượt qua các rào cản về địa lý và không gian. Lịch sử của RDC đã có nhiều sáng kiến được nêu ra ​​nhằm tìm kiếm sự thống nhất và gắn kết. Do đó, quốc ca được bắt đầu bằng câu: “Hãy đứng lên, người Congo, đoàn kết bởi số phận, đoàn kết bởi nỗ lực giành độc lập”. Sự thống nhất trong sự đa dạng của hàng trăm nhóm sắc tộc được tập hợp lại nhờ vào quá trình thuộc địa hóa và sự đoàn kết chống lại những phá hoại đến từ bên ngoài với mục đích chia rẽ, phân vùng (balkanisation). Xã hội dân sự và giáo hội cũng tham gia vào việc tìm kiếm sự ổn định này. Với sự hiện diện trên khắp đất nước, đặc biệt là trong các cơ cấu xã hội, Giáo hội Công giáo địa phương đã biết dấn thân, mang tiếng nói của mình vì lợi ích của những người và tầng lớp xã hội bị thiệt thòi nhất. Như thế, Tin Mừng được loan báo như một sứ điệp vui mừng và bình an, bênh vực những người yếu đuối và làm thăng tiến công ích cho xã hội.

Đối với Đức Tổng Giám mục Marcel Utembi, Tổng Giám mục Kisangani và Chủ tịch Hội đồng Giám mục Quốc gia Congo (CENCO), chuyến thăm này có “ý nghĩa mục vụ lẫn xã hội.”

ĐGH công du trước hết với tư cách là một mục tử, với tư cách là nhà truyền giáo của Tin Mừng, với tư cách là sứ giả của hòa bình. Người dân Congo muốn lắng nghe ngài, muốn nghe ngài nói những lời khích lệ và an ủi, đặc biệt đối với những người ở trong các vùng bị ảnh hưởng vì chiến tranh và chia rẽ.

·        Ý Nghĩa Xã hội

1. Đức Thánh Cha Phanxicô, người biện hộ mới cho Châu Phi

Trong bài phát biểu trước chính quyền, đại diện của xã hội dân sự và ngoại giao đoàn tại Cộng hòa Dân chủ Congo, ĐTC đã nói về những tệ nạn khác nhau đang ảnh hưởng đến đất nước và lục địa.

‘‘Can đảm lên, hỡi anh chị em Congo ! Hãy đứng dậy, lấy lại trong tay mình, như đang giữ một viên kim cương tinh khiết, bạn là ai, phẩm giá của bạn, ơn gọi của bạn, hãy cố giữ cho ngôi nhà bạn đang sống được hài hòa và bình yên!’’

‘‘Đất nước và lục địa này xứng đáng được tôn trọng và lắng nghe, xứng đáng có một không gian riêng và sự chú ý đặc biệt : buông tay ra khỏi Cộng hòa Dân chủ Congo, bỏ tay ra khỏi Châu Phi ! Hãy ngừng bóp nghẹt Châu Phi. Đây không phải là vùng đất bị khai thác, cũng không phải là một vùng đất để bị cướp bóc. Hãy để châu Phi là nhân vật chính trong vận mệnh của nó!”

‘‘Cầu mong thế giới nhớ đến những thảm họa đã xảy ra trong nhiều thế kỷ, đã gây nhiều thiệt hại cho người dân địa phương và cầu mong thế giới không quên đất nước này hay lục địa này. Cầu mong Châu Phi, có được nụ cười, niềm hy vọng của thế giới và được quan tâm nhiều hơn : họ phải có được tiếng nói có nhiều trọng lượng hơn và đại diện giữa các quốc gia hơn!”

2. Lòng trắc ẩn đối với các nạn nhân của chiến tranh

Ngài đã rất xúc động trước những câu chuyện được kể bởi các nạn nhân khác nhau vì bạo lực vũ trang ở miền đông RDC.

‘‘Đối mặt với bạo lực vô nhân đạo mà các bạn đã tận mắt chứng kiến ​​và trải nghiệm bằng xương bằng thịt, tôi rất bị sốc. Không có lời nào để nói; tôi chỉ biết khóc, im lặng.’’

“Nước mắt của bạn là nước mắt của tôi, nỗi khổ của bạn là nỗi khổ của tôi”, ngài đã trấn an họ trong khi tự mình lại xin ‘tha thứ cho hành vi bạo lực của con người đối với con người.’

‘‘Chúng ta không thể làm quen mãi với những dòng máu đã chảy ra trên đất nước này trong nhiều thập kỷ qua, gây ra cái chết cho hàng triệu người mà nhiều người không hề hay biết. Chúng ta cần biết điều gì đang xảy ra ở đây. Tiến trình hòa bình mà tôi luôn luôn khuyến khích và cổ võ với tất cả sức mạnh của tôi, phải được hỗ trợ và những điều mà các bên cam kết phải luôn được tuân thủ’’, ngài đã nhấn mạnh trong cuộc gặp gỡ với chính quyền các cấp.

3. Một hy vọng cho hòa bình và sự tha thứ

ĐTC Phanxicô đã đưa ra một thông điệp hòa bình trong bài giảng hôm thứ Tư tại Kinshasa, vào ngày thứ hai trong chuyến tông du.

Patrick Muyoya, người phát ngôn của chính phủ Congo khẳng định :

‘‘Lời nói, bài giảng của ĐTC Phanxicô hôm nay tương ứng với những gì chúng tôi mong đợi. Như một thông điệp : Ngài rao giảng về sự tha thứ, ngài rao giảng về sự khiêm nhường. Ngài là người bảo vệ người nghèo, những người đau khổ. Chúng tôi tin rằng thông điệp mà ĐTC gởi đi được dành cho người Congo chúng tôi, cũng sẽ được những người hành động vì hòa bình trở lại đón nhận.’’

Hòa bình, trong cái nhìn của ĐTC là ‘‘dành một chỗ trong trái tim của chúng ta cho tất cả mọi người, tin rằng những khác biệt về sắc tộc, về khu vực, xã hội và tôn giáo không phải là một trở ngại; tin rằng những người khác đều là anh chị em, là thành viên của một cộng đồng trong cùng một cộng đồng nhân loại; tin rằng hòa bình do Chúa Giêsu mang đến cho thế giới, mọi người đều phải được đón nhận.’’

ĐTC Phanxicô khuyên : “Chúng ta hãy chọn trở thành những chứng nhân của sự tha thứ, những chứng nhân trong cộng đồng, chọn làm người đang và sẽ thực hiện sứ mệnh hòa bình trên thế giới.”

4. Khát vọng hòa giải

Đức Thánh Cha cũng đã nêu ra :

“Việc liên tục lặp lại các cuộc tấn công bạo lực cũng như nhiều tình huống đau khổ có thể làm suy yếu sức đề kháng của người Congo, làm suy yếu sức mạnh tâm hồn của họ, khiến họ trở nên chán nản và tự nhốt mình trong cam chịu.”

“Nhưng, nhân danh Chúa Kitô là Thiên Chúa của hy vọng, Thiên Chúa của mọi khả năng, Đấng luôn ban sức mạnh để bắt đầu lại, nhân danh phẩm giá và giá trị của những viên kim cương quý giá nhất của vùng đất huy hoàng này, tôi muốn mời tất cả mọi người hãy dũng cảm đứng lên để bắt đầu xây dựng một xã hội mới, toàn diện hơn."

“Lịch sử tươi sáng nhưng đầy vết thương của đất nước anh em đòi hỏi điều đó, đặc biệt là giới trẻ và trẻ em cũng khao khát những điều này.”

Đức Thánh Cha lấy ví dụ từ việc Chúa Giê-su chỉ vết thương của mình cho các tông đồ, ‘‘bởi vì sự tha thứ bắt nguồn từ những vết thương.’’

“Nó được sinh ra khi những vết thương phải gánh chịu không để lại vết sẹo hận thù, nhưng trở thành nơi nhường chỗ cho người khác và chào đón sự yếu đuối của họ”, ngài nói tiếp.

Và theo Ngài, chỉ trong những lúc này, “những yếu đuối trở thành cơ hội, và sự tha thứ trở thành cơ hội.”

5. Vì tuổi trẻ, tương lai của nhân loại

Hôm thứ Năm, ĐTC Phanxicô đã kêu gọi những người trẻ tuổi ở RDC trong một sân vận động Kinshasa Martyrs chật ních người.

‘‘Tương lai của đất nước nằm trong tay các bạn’’, ngài bắt đầu bài phát biểu của mình.

Và gợi ý : ‘‘Nhưng để thành công trong sứ mệnh này của mình, những người trẻ tuổi phải nuôi dưỡng tâm hồn mình bằng lời cầu nguyện.’’

‘‘Đừng hướng về Chúa Giê-su như thể ngài là một thực thể xa xôi và xa cách mà chúng ta sợ hãi, nhưng đúng hơn là người bạn vĩ đại nhất đã hy sinh mạng sống vì bạn. Ngài biết bạn, ngài tin tưởng bạn và luôn yêu thương bạn.’’

‘‘Hãy nói với Chúa Giê-su về khu phố của bạn, hàng xóm của bạn, giáo viên của bạn, bạn đồng hành của bạn, bạn bè và đồng nghiệp của bạn; về đất nước của bạn. Chúa yêu thích lời cầu nguyện cụ thể, sống động này, được thực hiện bằng trái tim.’’

“Các bạn có muốn chọn cầu nguyện như bí quyết của mình, như nước của tâm hồn, như vũ khí duy nhất bạn phải mang theo bên mình, như người bạn đồng hành hàng ngày của mình không ?”

Cùng với câu hỏi đó, Ngài khuyên giới trẻ nên tránh những lựa chọn mang tính cá nhân có thể dẫn đến ‘‘loại trừ người khác bởi vì anh ta có nguồn gốc khác với bạn’’, tránh  đến với chủ nghĩa khu vực, chủ nghĩa bộ lạc cố giam bạn lại trong một nhóm riêng biệt, và tách bạn ra khỏi một cộng đồng.

Đối với Đức Thánh Cha Phanxicô, “con đường mà Thiên Chúa chỉ ra để xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn là luôn phải đồng hành với người khác, qua đoàn thể và hướng đến cộng đồng.”

B.      NAM SUDAN

Sau những ngày thăm viếng Nước Cộng Hoà Dân Chủ Congo, chuyến công du vì hòa bình và hòa giải của ĐTC được tiếp tục ở Nam Sudan với phương châm “Tôi cầu nguyện để tất cả nên một” (Ga 17). Chuyến viếng thăm này mang một chiều kích đại kết chưa từng có, vì tháp tùng với ĐTC có Đức TGM Justin Welby, Tổng Giám mục Canterbury, Giáo chủ của Giáo hội Anh và Đức Cha Iain Greenshields, Tổng điều hành của Giáo hội Scotland.

Cả ba cùng mang thông điệp chung vì hòa bình và đoàn kết đến các nhà lãnh đạo nước Nam Sudan này và những người phải di tản trong nước vì chiến tranh. Nam Sudan một quốc gia mà dân chúng chủ yếu theo đạo Thiên chúa nhưng lại bị xâu xé bởi nhiều năm xung đột.

Ngay ngày đầu tiên vừa đến, Đức Thánh Cha đã kêu gọi tầng lớp chính trị phải nỗ lực hơn vì hòa bình và trừng trị tai họa tham nhũng. Tổ chức phi chính phủ Minh bạch Quốc tế thường xuyên xếp quốc gia này ở cuối bảng trong lĩnh vực này.

Ngài kêu gọi nhanh chóng khôi phục một “cuộc sống đàng hoàng” cho những người di tản, khoảng 2,2 triệu người (theo Liên Hợp Quốc).

Giáo hội Công giáo ở Nam Sudan có 1 Tổng giáo phận Juba và 6 giáo phận phụ thuộc : Wau, Rumbek, Malakal, Tombura-Yambio, Yei và Torit. Mặc dù Nam Soudan đã dành được độc lập vào năm 2011, tách ra từ nước Soudan, nhưng các giáo phận vẫn còn trực thuộc chung với các giáo phận nước Sudan (gồm tổng giáo phận Khartoum và hai giáo phận phụ thuộc).

ĐTC Phanxicô đã gặp gỡ các giám mục, linh mục, phó tế, nữ tu và chủng sinh Nam Sudan tại Nhà thờ Chính tòa Saint Teresa ở Juba vào thứ Bảy, ngày 4 tháng hai. Ngài mời gọi các mục tử của Giáo hội “đừng giữ thái độ trung lập trước nỗi đau do bất công và bạo lực gây ra”, bởi vì, ngài nói tiếp “khi một người phụ nữ hay một người đàn ông bị tổn thương trong các quyền cơ bản của mình, thì Chúa Kitô cũng bị xúc phạm”. Cuối bài phát biểu của mình, ĐTC đã gửi lời cảm ơn đến tất cả các giám mục, linh mục, phó tế, tu sĩ, nữ tu và chủng sinh của Nam Sudan vì sự cống hiến và nỗ lực của họ “giữa rất nhiều thử thách”. Ngài kêu gọi họ hãy luôn là những mục tử và những chứng nhân quảng đại, chỉ được trang bị bằng lời cầu nguyện và bác ái.

Sáng Chủ nhật, trong một thánh lễ ngoài trời trước khoảng 70.000 tín hữu, nhiều người trong số họ đã đi xuyên đêm qua những con đường bụi bặm của thành phố, mặc trang phục truyền thống, một số đeo thánh giá quanh cổ hoặc hình ảnh của giáo hoàng để đến tham dự, ĐTC đã kêu gọi ‘‘bỏ vũ khí của hận thù và sự trả thù’’ để hợp sức xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Còn nhớ trong năm 2019, ĐTC Phanxicô đã gặp một số phó tổng thống nước này tại Vatican, ngài đã quỳ xuống hôn chân họ, mời gọi họ bằng cử chỉ mạnh mẽ này để kêu gọi hãy tha thứ, khiêm nhường và thỏa thuận hòa bình với những người anh em khác.

Kết thúc

Đức Thánh Cha Phanxicô đã trở về lại Rôma vào Chủ nhật 05/02/2022.

Trong cuộc họp báo truyền thống trên máy bay đưa ngài trở lại Rôma, ĐTC xác nhận rằng ngài sẽ đến thành phố Marseilles Pháp vào cuối tháng 9 và sau đó sẽ đến Mông Cổ.

Gần một năm sau khi bắt đầu cuộc chiến ở Ukraine, ngài cũng hứa sẽ cố gắng đến thăm Kiev và Moscow trong một ngày rất gần. Hy vọng điều đó sẽ được xảy ra để chứng tỏ hoà bình đã được tái lập lại trên lãnh thổ Ukraine này.

Công Bình tường thuật