Chuột Trong Tâm Thức - Micae Huy Mỹ

huột tuy nhỏ, xấu xí, nhưng nhanh nhẹn, khôn ngoan, mau trí, nên được xếp đứng đầu trong các can 12 con giáp tuổi tác Á Châu: Tý, Sửu, Dần, Mẹo, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất Hợi. Ai sinh năm Tý coi như thông minh, lạc quan, khéo léo, dễ ứng xử, tài đối phó, khôn bị chèn ép,hạnh phúc, sung túc, thịnh vượng, tài lộc, làm ăn may mắn, nhàn hạ hơn các tuổi khác. Vì thế Chuột cũng là đề tài sáng tác dễ dàng phong phú cho các văn nghệ sỹ ngay cả trong dân gian.

Tâm thức dân gian bằng kinh nghiệm qua ca dao tục ngữ. Chuột vào nhà gây tai họa: cắn phá, đào ổ, hôi hám, sinh sản mau, gây rủi ro

Lù lù như chuột phải khói

Len lén như chuột ngày

Lủi như chuột

Đầu voi đuôi chuột

Cháy nhà ra mặt chuột

Ướt như chuột lột

Chuột sa chĩnh gạo

Chuột chạy cùng sào

Ghét nhau như mèo với chuột

Chuột còn có da, người còn có lễ.

Chuột là con vật mắn con, đẻ 9 đến 10 lần trong năm. Một lần được từ 6 đến 12 con. Cha ông chúng ta hay bàn trong nhà về :

-  Chuột kêu chút chít trong rương

Anh đi cho khéo, đụng giường má hay

-Nhất thời đom đóm vào nhà

Nhị thời chuột rúc thứ ba bông đèn

Chuột hữu ích cho nhân loại, hy sinh chết trước trong các phòng thí nghiệm y khoa.

Bức tranh dân gian của Đông Hồ: Đám Cưới Chuột hay gọi là Trạng Chuột Vinh Qui. Bức tranh có hai tầng:

Tầng trên: Bốn chuột khúm núm, khép nép thổi kèn, cầm cá, cầm chim dâng chú mèo. Mặt mèo rất căng, nhăn nhó, vẻ khó chịu.

Tầng dưới : Trạng Chuột cỡi ngựa chạy nhong nhong trước , một con che lọng, một con cầm trướng, 4 con khiêng cáng, chễm chệ chuột cái ngồi trong. Từ bức họa này mới có bài thơ châm biếm :

Con mèo mà trèo cây cau

Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà

Chú chuột đi chợ đàng xa

Mua mắm mua muối giỗ cha chú mèo

Thi sỹ Hoàng Cầm có cảm tác theo Đám Cưới trên qua 2 câu thơ dí dỏm

Đám cưới chuột đang tưng bừng rộn rã

Bây giờ tan tác về đâu

Thánh Kinh trong Cựu Ước nói rõ về loài chuột :

Sách Levi : Mọi con vật (chuột) chân có móng chẻ hai, nhai lại, được ăn (Lv11,5). Những con vật nhỏ lúc nhúc coi là ô uế :  Chuột chũi, chuột nhắt. (Lv 11, 29)

Sách Đệ Nhị Luật : Không ăn thịt trong loài nhai lại và có móng chẻ hai : Lạc đà, Thỏ, Chuột Đồng (x. Đnl 14,7)

Thánh Vịnh 104 : Núi chon von, dê rừng tìm đến. Hốc đá sâu, giống chuột ẩn mình. (câu 18)

Tiên Tri Isaia : Ngày đó, con người sẽ ném cho chuột chù, cho dơi, tà thần bằng vàng bạc, họ thờ lạy. (Is 2, 20)

Sách Samuel :Lễ vật đền tội phải nộp cho Chúa là 5 con chuột. Chuột loại phá phách (x.1Sam 6, 4 và 5)

Trong công giáo có thánh Martin de Porres, được sùng kính, linh thiêng, tại VN, đã nuôi chuột. Khi nhà Dòng bị chuột cắ n xé đồ thờ và phá hoại kho thóc, không cách nào trị nổi. Người truyền chúng kéo nhau vào khu vườn, ngài nuôi, tránh phá họai. Thế 1à yên. (Ns HN, số 1.2020, tr. 35)

Thi sỹ Trạng Nguyên Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) trong bài Ghét Chuột (Chữ Hán: Tăng Thử). Dịch ra tiếng Việt :

Trời đã sinh ra dân.

Chỉ mong ai cũng ấm no

Nên thánh nhân từ tối cổ

Đã dạy dân trồng ngũ cốc

Để ngừng  lên thì phụng dưỡng mẹ cha

Cúi xuống thì dưỡng dục vợ con

Loài chuột cống kia sao bất nhẫn đến thế.

Cứ ngấm ngầm ăn vụng ăn trộm

Ngoài đồng còn túm rơm khô

Trong kho cũng chả còn hạt thóc sót

Nông phu lao khổ mà oán thân

Phụ nữ gầy ốm mà khóc nghẹn

Cái mạng dân là tối quan trọng

Mi làm hại người ta người ta qúa lắm

Mi dựa vào hốc thành, vào hang đền miếu

Cả thần và người oán hận đầy cả ruột

Mi làm mất lòng cả thiên hạ

Tất nhiện rồi thiện hạ sẽ giết mi

Đem thây phơi xác trpng triều ngoài chợ

Cho loài quạ loài điểu mổ rỉa thịt mi.

Có thế thì những người dân đang điêu tàn ốm yếu

Mới cùng được hưởng hạnh phúc thời thái bình.

Cụ Đồ Nguyễn Đình Chiểu (1821-1888) tỏ thái độ không ưa còn kêu gọi ‘diệt’Chuột. Lên tiếng ‘ra lệnh, hịch’ bắt chuột

Lông mọc xồm xoàm, lúc kêu xà tắt

Tánh hay ăn vặt, lòng chẳn kiêng dè

Chỗ ở ăn hang lỗ nhiều bề

Đường qua lại đào soi lắm ngách

Nghe hơi động vội vàng lĩnh mất, nhát quá mẹ nheo.

Cho đêm khuya sẽ lén lút ra, liếng hơn cha khỉ

Gọi danh hiệu chuột xa

Chuột lắt, chuột lắt, chuột chù, chuột cống

Anh em họ nhiều tên

Chả quản chi ở nhà ở ruộng, ở rạch, ở ngòi,

Hầu bạn non sông lắm lối

Lớn nhỏ răng đều bốn cái

Ăn của người thâm tốn biết bao…

Chí quyết phen này, vồ lấy cống

Rồi lên đài các sẽ nghêu ngao.

Thi sỹ Hồ Huyền Qui, thế kỷ 15, soạn chuyện ngụ ngôn Trinh Thử, 850 câu. Nội dung Chuột Bạch góa chồng giữ lòng trinh tiết, tác giả tán dương lòng chung thủy và chỉ trích dâm tà của người đời.

Liệu lời Sinh mới dạy cho

Lấy đường khuyên giải điển mô mọi lời

Việc nay cơn cớ vì ngươi

Liệu về nói rõ, chồng người thôi là.

Muốn cho yên cửa yên nhà

Chẳng gì hơn ở thuận hòa cùng nhau.

Dễ ai đội áo qua đầu ?

Sao không nghĩ trước nghĩ sau cho tầy ?

Ái ân là nghĩa nặng thay

Vợ chồng ba phải một ngày dám quên

(Hồ Sinh khuyên chuột cái. cc. 759-868)

Từ Kinh Thi đã có nhiều bài thơ cho Họa Chuột. Trung Quốc cũng có bài Chuột Xù, ám chỉ quan lại hà hiếp dân lành

Chuột, chuột xù kia ơi

Lúa tao cắm mãi thì thôi từ rày

Bao năm đã nuôi thân mày

Nào mày có biết tao đây người nào

Bỏ mày tao sẽ tiêu tan

Tao đến nơi nào là đất yên vui

Đất yên vui, đất yên vui

Mong ra nơi ấy, tao thời yên thân.

Thi sỹ Jean de La Fontaine (1621-1695) có bài thơ 48 câu : Con Chuột Nhắt, Con Mèo và Con Gà Trống Non, do Tô Hoài dịch. Xin trích phần 2 con: Chuột Nhắt và Mèo, 18 câu:

Chuột nhắt xưa nay quanh xó cửa.

Ra khỏi nhà bỡ ngỡ một phen

Về khoe với mẹ luyên thuyên

Con qua rặng núi tời miền biên cương

Con chạy nhảy khác đường chuột lớn

Đi dong chơi hung tợn khắp đường

Nơi kia con gặp hai chàng

Một chàng phúc hậu đường đường khôi ngô

Chàng kia tiếng to mà dữ

Coi bộ hung hăng nghiêng ngửa mặt mày

Trên đầu cục thịt đỏ gay

Hai tay vùng vẫy như bay trên trời

Xòe lan quạt đuôi thời to tướng

Khiếp khiếp chưa ! Hình dáng kỳ khôi !

Chuột con kể chuyện lôi thôi

Tưởng rằng vật lạ xa xôi đâu về

Ai ngờ chính Hùng Kê chính đây…

Kết thúc bài bằng lời chúc những ai sửa soạn mừng Tết Âm lịch của ĐGH Phanxico gửi dân chúng Á Châu. Trong triều yết 22.1.2020, ĐGH kêu gọi hãy cầu cho hòa bình, đối thoại và đoàn kết giữa các quốc gia. Cần thiết cho thế giới. Tôi xin gửi lời chào thân ái và cầu chúc khang an tươi sáng cho suốt năm Canh Tý.