DẪN NHẬP VÀO VĂN HOÁ GIA ĐÌNH VIỆT NAM

Giá trị truyền thống

Hiện nay

Hiện hữu

Sở hữu

Tình yêu

Hưởng thụ, tình dục

Tuổi tác / khôn ngoan

Tuổi trẻ / năng lực

Nhu cầu tối cần

Thèm khát cái mới

Hợp tác

Cạnh tranh

Phẩm chất / nội dung

Hình thức / bao bì

Quan tâm đến người khác

Tập trung vào mình

Dành dụm, tiết kiệm

Tiêu xài, hưởng thụ

Cho đi

Chiếm đoạt

Chân lý (làm chuẩn mực)

Thỏa mãn giác quan

                          CÁI HAY

                    CÁI DỞ

Cái được (thêm)

Cái thoát khỏi

Cái mất (giảm)

Cái nhiễm phải

1

Ðô thị, công nghiệp phát triển

Ðô thị bị nông thôn khống chế

Môi trường tự nhiên

Nạn ô nhiễm môi trường

2

Ðời sống vật chất cao, tiện nghi đầy đủ

Sự nghèo nàn, thiếu thốn

Lối sống tình nghĩa

Lối sống thực dụng

3

Vai trò cá nhân nâng cao

Thói dụa dẫm, bệnh bảo thủ

Tính tập thể, ổn định gia đình

Lối sống cá nhân chủ nghĩa

4

Tinh thần tự do phê phán

Thói gia trưởng

Nền nếp, chữ ‘lễ’

Lối sống ‘cá đối bằng đầu’

5

Sự liên kết quốc tế rộng rãi

Óc địa phương chủ nghĩa

Tính tự trị giảm

Những hiện tượng đồi trụy

Ðề mục tổ     chức

   CÁI CŨ ÐƯỢC BẢO TỒN

       CÁI MỚI THAY VÀO

1. Thân thích

Người cùng họ nội không được lấy nhau. Ðó là tội loạn luân.

Về họ ngoại, con cô con cậu, hay đôi con dì cũng không có phép lấy nhau

Nhưng từ bực cháu trở đi thì không có lệ cấm nữa

2. Gia trưởng và gia tộc

gia trưởng có uy quyến tuyệt đối ở trong nhà; ông là một chủ nhân chuyên chế

Gia trưởng có quyền sở hữu và quản lý tài sản của gia đình

Gia trưởng có quyền sở hữu đối với vợ con và có thể bắt đi làm thuê hay đem bán đi được

Gia trưởng có quyền độc đoán về việc hôn nhân của con cái và quyền sinh sát nữa

Nếu gia trưởng chết đi, thì các con trai, từ con trưởng đến con thứ, nếu có vợ có con rồi thì khi ấy mỗi người thành gia trưởng của một gia đình riêng

Người con trai trưởng, ngoài sự làm chủ gia đình riêng, lại còn có tư cách làm trưởng chi họ

Tất cả những chi họ ấy họp lại thành họ lớn, tức là đại gia tộc, người đứng đầu chi trưởng gọi là tộc trưởng

Ở Nam Việt thì tộc trưởng là người lớn tuổi hoặc có đức vọng hơn hết trong họ; ở Bắc và Trung Việt thì theo nguyên tắc đích trưởng

Tộc trưởng phải phụng sự tổ tiên

Có quyền dự tất cả cuộc hội nghị gia tộc của các chi họ

Phân xử những việc tranh chấp trong họ

Ðịnh đoạt hoặc khuyên bảo khi họ hàng có việc hôn tang hoặc việc quan hệ lợi hại khác

Ðại gia đình lần lần lìa tan mà thành số nhiều tiểu gia đình

Những thanh niên nam nữ đối với những điều chuyên chế của gia trưởng sinh lòng phản đối

3. Ðịa vị đàn bà

Trọng nam khinh nữ

Ðàn bà suốt đời phải tùy thuộc vào đàn ông

Ðàn ông có 7 cớ để bỏ vợ

Vợ không bao giờ được kiện chồng

Nếu chồng chết, vợ phải thủ tiết, ở vậy nuôi con

Nếu tái giá, người đàn bà sẽ dứt hết quan hệ với gia đình chồng và con cái

Trong thực tế, ở gia đình, phong tục hòa hoãn hơn đối với đàn bà, như việc bỏ vợ; có ba trường hợp người chồng không được bỏ vợ: nếu vợ đã để tang cha mẹ chồng, đã làm nên giầu có, nếu không có chỗ nương tựa khác

Vợ có địa vị tương đương với chồng trong thực tế, nhất là trong việc quản lý tài sản

Khi chồng chết, quyền của chủ phụ lại rõ rệt: mẹ góa quản lý gia chính và giám đốc con cái

Nếu gia đình chỉ có con gái, thì các con gái vẫn được hưởng di sản; con gái trưởng được giữ của hương hỏa và thờ phụng cha mẹ tổ tiên như con trai trưởng

Luật Gia long phạt những người thất kính với đàn bà

Ðàn bà con gái đi làm công

Vấn đề phụ nữ lao động

Nhân thế mà những vấn đề cá nhân tư cách, tử nữ quyền lợi

Nam nữ bình đẳng, lần lượt phát sinh

4. Ðịa vị con cái

Con cái là sở hữu của cha. Cha không những có quyền bán con, mà có khi đánh chết con cũng không có tội

Cha là cương của con, theo luân lý tam cương ngũ thường

Chữ hiếu đứng đầu trăm  nết   hiếu  là ‘cha

sống thì lấy lễ mà thờ, chết thì lấy lễ mà táng, lấy lễ mà tế, và cha còn thì phải xem cái chí của cha, cha mất rồi phải xem việc làm của cha, trong ba năm không được đổi đạo của cha’

Dẫu có kết hôn, con trưởng phải ở một nhà với cha, cha có bằng lòng mới được ở riêng

Về việc hôn nhân của con cái thì cha mẹ có quyền độc đoán

Con cái không có quyền truy tố cha mẹ, không được thất kính, lăng mạ cha mẹ

Cha mẹ già yếu thì con cái phải phụng dưỡng

Cha mẹ còn sống, thì con cái không được chia gia sản, trừ khi cha mẹ tự chia. Cha mẹ chết thì phải chờ ba năm mãn tang mới được chia

Thực tế khoan dung hơn : cha mà đánh chết con thì bị phạt 100 trượng ; khi con đã trưởng thành hoặc đã kết hôn thì cha không có quyền quản lý tài sản của con thứ nữa

Con trai vốn quí hơn con gái, nhất là con trưởng. Nhưng thực tế, trừ một phần hương hỏa về con trai trưởng, ngoài ra trai gái đều được chia phần đều nhau, bất kỳ lớn, nhỏ, con vợ chính, vợ hầu

Thấy vấn đề gia đình biểu hiện bằng những cuộc xung đột của con cái và cha mẹ

Những vụ trai gái trốn nhà

Những án tự sát của thanh niên nam nữ. Những việc ấy trên nhật báo và tạp chí thường thấy đăng luôn. Các tiểu thuyết xuất bản gần đây, một số nhiều cũng lấy vấn đề gia đình làm đề mục

5. Hôn nhân

Mục đích hôn nhân là duy trì gia thống, cho nên việc hôn nhân là việc chung của gia tộc, chứ không phải việc riêng của con cái

Mục đích thứ hai của hôn nhân là kinh tế

Môn đăng hộ đối là cần

Tệ tảo hôn, tục chi phúc hôn

Nghĩa vụ đối với gia tộc tổ tiên là phải truyền giống về sau để vĩnh truyền tông tộc, cho nên người vô hậu là bất hiếu to

Ðàn ông ai cũng phải lấy vợ để sinh con, độc thân chủ nghĩa là đắc tội với tổ tiên và gia tộc

Cái hy vọng lớn nhất của một cặp vợ chồng là sinh được con trai cho nên nếu vợ lấy đã lâu mà không có con thì chồng có quyền để ra hay lấy vợ lẽ

Theo thói thường khi vợ chính không con hay là lấy chồng lâu mà không có con trai, thì tự mình đi hỏi và cưới thiếp cho chồng

Người vọ không những là người phải đẻ con cho gia đình chồng, mà lại còn là người phải làm lụng và coi sóc việc nhà cho cha mẹ chồng.

Những nhà giầu có cần nhiều người làm việc, đàn ông thường lấy nhiều vợ hầu giúp dỡ công việc gia đình để khỏi phải nuôi đầy tớ.

Thói thường nhiều vợ lắm con là vinh dự, cho nên ở các nhà giầu sang đàn ông thường lấy nhiều vợ lẽ.

Có khi đàn ông lấy vợ lẽ vì lý do tình yêu hay tình dục

Lấy thiếp không cần phải làm lễ cưới

Nhất thiết vợ lẽ phải phục tùng vợ chính

Thực ra người thiếp chỉ là người đàn bà mà chồng hay vợ chính xuất tiền mua về để sai làm việc nhà và bắt sinh đẻ, cho nên có thể đem đi tặng, hay là bán lại cho người khác được.

Tự do luyến ái, tự do kết hôn

Thái độ của thanh niên đối với nhiều quan niệm ở gia đình cũ, như trọng nam khinh nữ, nam nữ hữu biệt, cùng những tập quán cũ, như việc xuất thê, nạp thiếp, lập tự v.v... có cái thái độ khác hẳn xưa, thái độ ấy làm cho vấn đề gia đình càng thêm nghiêm thiết.

Những cuộc để vợ của đàn ông làm nên... Những việc ấy trên nhật báo và tạp chí thường thấy đăng luôn. Các tiểu thuyết xuất bản gần đây, một số nhiều cũng lấy vấn đề gia đình làm đề mục

6. Kế thừa hương hỏa

Kế thừa di thống thuộc về con trai ở giòng đích, mà đích trường là trước hết

Trách nhiệm của đích trưởng là tế tự tổ tiên và lưu truyền huyết thống

Do đó, việc lập tự và lập đích là lẽ thường

Kế thừa di sản cũng lấy con trai làm chủ, nhất là con trai trưởng; nhưng luật pháp và phong tục nước ta không giữ đúng theo nguyên lý ấy, mà cho các con trai khác cũng như con gái, đều có quyền cùng chia di sản với con trưởng.

Trong di sản có một phần không ai được chia mà chỉ người tộc trưởng được giữ để tế tự tổ tiên, tức là phần hhương hỏa.

Hương hỏa là của chung của cả họ; người tộc trưởng chỉ được giữ mà hưởng hoa lợi, chứ không có quyền sở hữu

Hương hỏa không thể nhường hay bán cho ai được; trừ phi hội đồng gia tộc thuận tình để lấy tiền làm công việc chung cho họ.

7. Chế độ nô tỳ

Chế độ nô tỳ không còn nữa. Song các đầy tớ trai gái cũng không được pháp luật xem là bình đẳng với lương dân

8. Nhiệm vụ của gia đình

Gia đình là cơ sở của xã hội và có nhiệm vụ nặng nề với xã hội, mà cá nhân chỉ là những phần tử vô danh ở trong gia đình

Gia trưởng phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về hết thảy hành vi của người trong nhà

Nếu gia trưởng phạm tội, thì tùy nặng nhẹ, con cái bị bắt làm nô tỳ, bị tộc tru, hay tru di tam tộc.

Nếu đàn ông bị tội lưu đày, thì pháp luật bắt cả vợ chính, vợ hầu đều phải đi theo để gia đình khỏi bị chia lìa.

Quyền uy của gia đình và gia trưởng được pháp luật bảo vệ: đánh chửi, mưu giết ông bà, cha mẹ, bác chú, cô dì đều bị xử tử hính.

Chia gia sản lúc cha mẹ còn sống, không phụng dưỡng cha mẹ già yếu, vui chơi khi có tang... đều là những tội xếp vào thập ác.

Thực tế khoan dung hơn: người bị án tử hình mà có cha mẹ già quá 70 tuổi thì được tha tội để ở nhà nuôi cha mẹ.

Nếu tất cả anh em một nhà đều bị án tử hình, thì có một người được miễn tội để nuôi cha mẹ